(معرفی استاد صادق هدایت به قلم علی اکبر دهخدا)

محمد پروین گنابادی،ادیب و پژوهنده ادبیات کلاسیک ایران،و از دوستان و یاران نزدیک دهخدا و صادق هدایت نقل کرده است:مرحوم دهخدا بسیار به صادق علاقمند بود و او را نویسنده ای توانا و هنرمندی شایسته و رادمردی شریف میدانست و با اینکه بر حسب خصوصیتهایی که در تنظیم لغتنامه خود به کار میبرد قرار بود(و اکنون نیز این قرار پایدارست)که شرح حال نامداران و شخصیتهای معاصر،هر چند شهرت جهانی داشته باشند،تا هنگامی که در قید حیاتند نگاشته نشود.تا بر حسب بغض خصوصی و شخصی حمل نگردد.اما هنگامی که حرف (صاد)را دکتر شهیدی تنظیم میکرد،روزی نزد مرحوم دهخدا آمدو گفت:شما دستور داده بودید شرح حال صادق هدایت درین کتاب بیاید،بنابراین بهترست از خود صادق خواهش کنیم شرح مختصری به قلم خودش بنویسد.سپس مرحوم دهخدابه من رو کرد و گفت:تو صادق را میبینی؟گفتم آری.گفت:از قول من به او بگو تا به قلم خودش شرح حالی بنویسد و چون مدتی است خودم هم او را ندیده ام سری به اینجا بزند.گفتم:من میتوانم صادق را وادار کنم به اینجا بیاید اما در مورد نوشتن شرح حال به قلم خودش،تردید دارم که چنین پیشنهادی را بپذیرد.روز بعد در کافه فردوسی صادق را دیدم و چون به اخلاق او آشنایی داشتم گفتم:دهخدا حال تو را میپرسید و میگفت:دلم برای صادق تنگ شده است.سری تکان داد و گفت من هم مدتی است که او را ندیده ام.این روزها به منزلش می آیم و از قضا فردای آنروز پیش از ظهرنزد دهخدا آمد و بقول خودش بعد از چاق سلامتی،مرحوم دهخداشرحی درباره علاقه خود به صادق بیان کرد وبه ویژه یاداور شد که من از معاصرانی که در قید حیاتند تنها میخواهم شرح حال ترا آنهم به قلم خودت،در لغتنامه بیاورم.بنابراین انتظار دارم این خواهش مرا بپذیری و به میل خودت شرح حال بنویسی!صادق با همان شیوه همیشگی خنده ای سر داد و گفت:زکی،شرح حال من،ولش!دهخدا با اصرار گفت:صادق جان شوخی را ول کن و شرح حالی بنویس.اما پاسخ صادق پس از چندین بار خواهش و تمنا همان خنده تمسخرآمیز و (زکی)و(ولش)بود و به هیچ وجه حاضر نشد چنین چیزی بنویسد.تا سرانجام از منابع دیگرو اطلاعات خود مرحوم دهخدا شرح حال وی را نوشتند.آمدن وی به منزل مرحوم دهخدا اوایل سال 1329بود که چند ماه بعد به پاریس رفت و از قضا شرح حال وی در لغتنامه هنگامی چاپ شدکه صادق در آنجا انتحار کرده بود.آنچه در زیر میخوانید،همان شرح حالیست که دهخدا نوشته است و در صفحه 63جلد سی و دوم لغتنامه درجست:

صادق هدایت:وی فرزند اعتضادالملک و از خاندان اشراف ایرانست.پدران وی پیوسته شاغل مقامات عالی دولتی و مناسب نظامی بوده اند.صادق در 28بهمن 1281در تهران تولد یافت.او بیشتر عمر خود را در تهران بسر برد و طولانی ترین سفر وی هنگامی است که برای تحصیل به فرانسه رفت.وی در این کشور بیشتر وقت خود را به سیر و گردش گذراند.ابتدا در پاریس بود و سپس به(بزانسون)رفت و در پانسیونی خانوادگی سکونت جست.سپس به پاریس بازگشت و هنگامی بدان شهر بران شد که خود را در رودخانه غرق کند ولی او را نجات دادند.داستانهای معروف:زنده بگور،سه قطره خون،نمایش نامه پروین،افسانه آفرینش،فوائد گیاهخواری را در آنجا نوشت.سپس به وطن خود بازگشتو به سال 1315به بمبئی رفت و درانجا زبان پهلوی را یاد گرفت و با دو داستان که از هند فراگرفته و به فرانسه نوشته بود(LUNATIQUEوSAMPINGUE)

بازگشت و به سال 1324در حدود دو ماه در تاشکند ازبکستان شوروی گذراند و عاقبت در آذر 1329به پاریس سفر کرد و پس از چهار ماه در آنجابوسیله گاز انتحار کرد.صادق دربذله گویی استعداد و مهارتی داشت،به حیوانات شفقت میورزید،با اینکه ظاهر او لا ابالی مینمود در زندگانی منظم بود.وی به زبان انگلیسی تا حدی آشنایی داشت که میتوانست از آثارعلما و ادبا بهره ببرد و به وسیله زبان فرانسه از معارف و ادبیات ملل مختلف بهره مند میشد.در پایان عمر به تحصیل زبان روسی همت گماشت و به مطالعه آن اشتغال داشت.به حافظ و خیام علاقه بسیار میورزید.هنگام جوانی و در آن وقت که در پاریس اقامت داشت به عقاید مذهبی یوکا و کیش بودایی روی آورد و همان اوقات بود که مجسمه کوچک بودا را خریدو از آن پس همیشه آن مجسمه بر روی میز وی دیده میشد.صادق روز 19فروردین سال 1330در پاریس خودکشی کرد.بدین سان که به گرمابه(آشپزخانه درست است)خانه خویش رفت و نخست سوراخها و روزنه ها را استوار ساخت.سپس شیر گاز را گشود و بر کف حمام دراز کشیده جان سپرد.جنازه او را در مسجد پاریس گذاردند و پس از توقفی اندک در حالی که قریب یکصد تن از دانشجویان ایرانی آنرا تشییع میکردند به قبرستان(پرلاشز)حمل و در آنجا دفن کردند.گذشته از مقالاتی که از وی در مجلات به طبع رسیده،تالیفات متعددی دارد از این قرار:1-داستانها:زنده بگور-آب زندگی شامل 9 داستان-سایه مغول(قسمت سوم کتاب انیران)سه قطره خون شامل 11داستان-علویه خانم-سایه روشن شامل7داستان-وغ وغ ساهاب شامل35قصه -بوف کور-سگ ولگرد8داستان-ولنگاری 6 داستان-حاجی آقا-فردا-توپ مرواری..............2-نمایشنامه ها:پروین دختر ساسان-مازیار-افسانه آفرینش..............3-آثار تحقیقی:فوائد گیاهخواری-انسان و حیوان-ترانه های خیام-پیام کافکا..............4-سفرنامه ها:اصفهان نصف جهان-در جاده نمناک...............5-فرهنگ عامه:اوسانه-نیرنگستان-فلکلور یا فرهنگ توده.............6-ترجمه از متون پهلوی:گجسته ابالش-کارنامه اردشیر بابکان-گزارش کمان شکن-یادگار جاماسب-زند و هومن یسن-شهرستانهای ایران شهر..............7-ترجمه از فرانسه:دیوار-مسخ-گراکوس شکارچی و داستانهای دیگر.

صادق نابغه ای از نوابغ جهانست و به تازگی فرانسویان به عظمت مقام وی پی برده و میتوان گفت که در آن مملکت کمتر کسی از اهل ادب هست که با نظر تحسین و اعجاب به بزرگی فکر و روح اواعتراف نکند.نامش جاودان و روحش شاد

نقاشیهای صادق:

Http://www.Gohardasht.com/Files/www_Gohardasht_com_19897.jpg

اگر روزی برسد که کسانی بخواهند چهره کوشا و صمیمی این یکه تاز ادب معاصر فارسی را از زیر گرد و غبار ابهامها و وهم های مضحک بیرون کشند،باید به این جنبه از حیات او نیز با دیده ای واقع بین بنگرند تا معلوم شود صادق هدایت نه تنها وجودی عاطل و باطل نبود بلکه در عمر کوتاه،ثمر بخش و پر افتخار خود مکتبی تازه ایجاد کرد و در جریانات مهم ادبی عصر خویش،به حق سهمی فراوان داشت.نامش قرین افتخار باد

(***)

===============================================